Fukuzawa Yukichi và suy nghĩ về việc Học của người Nhật

Ở Nhật không ai ko biết tới Fukazawa Yuchiki, ông là con người có suy nghĩ vượt thời đại, là khai quốc công thần của dân Nhật. Hình ảnh của ông được in trên tờ tiền có mệnh giá cai nhất của Nhật: tờ 10 ngàn yên. Ông là người có tư tưởng sâu rộng nhất với dân Nhật thời cận đại. Ông là người khai sáng tri thức cho dân Nhật, đem lại linh hồn và động lực tinh thần cho cuộc Duy Tân của Minh Trị.

Bài viết này sẽ không nói về ông mà muốn nói về tư tưởng học vấn của dân Nhật mà ông muốn truyền tải. Tư tưởng về việc học của ông đã biến dân Nhật thằng một cường quốc cho đến hôm nay. Những tư tưởng của ông thời đó nói ra bây giờ có thể cũ kĩ. Nhưng nếu đặt mình vào thời điểm đó của dân Nhật mới thấy nó vĩ đại. Nhật Bản "to lớn" hơn các nước khác bây giờ nhờ mang được tư tưởng học hành của ông. Ông cho rằng con người sinh ra là bình đẳng nếu có khác biệt thì là do học vấn. Thông minh hay đần độn chỉ khác nhau chỗ có học hay vô học mà thôi. Đối với ông việc khó là việc của đầu óc, việc dễ là việc tay chân, đó là nguyên nhân cho việc người lao động trí óc thì giàu còn kẻ chỉ lao động chân tay thì nghèo. Chỉ có học mới trở thành được người quan trọng, sống sung túc, ngược lại thì sẽ sống thấp kém nghèo khổ. Ông cho rằng không cần thiết học văn cổ, học làm thơ, chúng chẳng có ích gì cho cuộc sống hiện tại. Vì chả ông thầy văn thơ nào tạo được một giá trị thực tế trong cuộc sống, triết lý văn thơ cũng không áp dụng vào thực tiễn. Cái cần học là phải học chữ Kana, học sử dụng bàn tính, học cách soạn thảo thư từ, học cân, đo, đong đếm, học địa, sử, vật lý, học kinh tế và học đạo đức. Mà để học các môn này mình cần học tiếng nước ngoài mà cụ thể là Anh, Pháp, Đức. Những kiến thức trên ông gọi đó là "Thực học" mà bất cứ dân Nhật nào cũng phải học. Ông phê phán những "con mọt sách" chỉ biết cắm đầu vào học mà không biết mình học cái gì. Cố nhồi nhét tri thức nhưng không áp dụng và cuộc sống thì vô nghĩa. Những thanh niên bỏ nhiều năm đèn sách, tiêu tốn biết bao nhiêu là tiền bạc, trang bị đủ loại kiến thức mà nuôi không nổi chính mình là đồ bỏ đi. Đối với miếng cơm manh áo của bản thân, đối với nền kinh tế quốc gia, đối với lợi ích đất nước. Họ đều vô dụng, họ là hạng người "dài lưng tốn vải, ăn no lại nằm" Ông muốn mọi người dân phải hiểu mình đang ở đâu, và hiểu về sự "tự do" của bản thân. Ông quan niệm tự do không phải muốn làm gì thì làm miễn không làm phiền người khác. Vd: mình có tiền mình mua rượu uống thì chả liên quan tới ai. Như vậy là sai. Khi uống chai rượu đó anh có biết đất nước ta đang ở đâu, ngoại bang sắp xâm lấn ta không. Tự do, độc lập không chỉ liên quan đến từng cá nhân mà còn là vấn đề quốc gia. Ông phê phán những thành phần ngu dốt chỉ biết có mình, coi quốc gia mình là cái rốn của vũ trụ, hễ thấy người nước ngoài là miệt thị họ như thú hoang, mọi rợ mà không chịu học hỏi những cái hay bên ngoài. Rốt cuộc, chỉ chuốc lấy sự khinh ghét của thế giới. Đó là một kiểu chỉ biết cái tôi của quốc gia, ngu xuẩn trong ngoại giao, không hiểu ý nghĩa của "Tự do" Và khi học xong thì anh phải dám nói lên chính kiến và thực hiện nghĩa vụ với quốc gia. Ông cảm thấy kinh tởm việc nhân dân phải e sợ các vị quan chúa mà bỏ qua luật pháp. Chính những "luật lệ" này đã cướp đi sự tự do của chúng ta. Điều đó cho thấy chế độ Mạc Phủ là chế độ lộng quyền, không minh bạch.Phải loại trừ thẳng tay chế độ này. Chúng ta chỉ được sợ luật pháp, không được sợ kẻ hành pháp. Nếu có bất mãn phải kháng nghị đường đương chính chính. Đó là bổn phận của quốc dân Ở thời Mạc phủ, các quan lại, võ sĩ ra sức lộng quyền, đừng nói tới họ, ngay cả con ngựa của họ người dân cũng sợ. Chúng còn đặt ra luật "chém trước, xử sau" . Theo luật này người dân sẽ bị hành hình nếu trái ý bọn chúng. Tính mạng nhân dân như sau bọ. Nhân dân thì lúc nào cũng phải cúi lạy nhường đường cho chúng, thật nhục nhã. Đó không phải quan hệ "chính phủ - nhân dân". Chính phủ và nhân dân có thể khác nhau về mức sống nhưng bình đẳng với nhau về quyền lợi. Người dân làm ra của cải đóng sưu, thuế nuôi chính phủ. Chính phủ dùng tiền thuế để cai quản nhân dân. Chỉ cần thực hiện được như thế thì không còn gì để nói. Thật nực cười khi bắt nhân dân phải tôn thờ, đền ơn báo đáp chính phủ, vì đó hiển nhiên là nhiệm vụ của họ rồi. Học để biết trách nhiệm của mình. Mỗi người có một bổn phận riêng mà nhờ tri thức sẵn có ta hãy tự trao dồi. Còn những kẻ ngu dốt quá thì không thể nói đạo lý, phải có chế tài thật nghiêm. Người dân tử tế thì chính phủ cũng phải tử tế. Chính sự ngu dốt mới đem lại sự cai quản hà khắc. Còn sự văn minh đem lại sự quảng đại và nhân đạo từ chính phủ. Vì vậy việc người dân phải hiểu vai trò của học hành là thật sự cấp bách. Quốc pháp được đặt ra có thể sẽ không như kì vọng của một số người nhưng không được vì thế mà chống lại, hãy kiên nhẫn sửa đổi từ từ cho hợp lý. Trách nhiệm của người dân là làm đúng và tôn trọng luật. Chính những thành phần vô học, không phân biệt thiện ác, vô công rồi nghề mà lại có tham vọng tìm mọi cách lừa đảo, lách luật chính là gánh nặng xã hội. Chính phủ phải vào cuộc, dùng sức mạnh bạo động để răn đe, trấn áp bọn này. Những kẻ này góp phần đẩy đất nước vào con đường chuyên chế, chính phủ độc tài. Nói các khác, nền chính trị hà khắc được tạo ra một phần vì người dân. Ông tin rằng không dân tộc nào muốn được cai trị bằng phương pháp đó. Vậy con đường duy nhất là Học. Khổng Tử từng dạy "Dân phải tuân theo sự cai trị, còn cai trị như thế nào dân không cần biết". Nghĩa là, trên đời người hiểu biết không nhiều, cứ để người hiểu biết lên lãnh đạo, tự vạch ra đường lối, dân cứ thế mà theo. Không bàn cãi gì cả. Không cần phải cắt nghĩa, vì cắt nghĩa cũng không hiểu. Ông cho rằng điều đó thật phi lý, xa rời thực tế. Cứ cho là một lãnh đạo tốt lãnh đạo cả đám dân ngu si. Nhưng đó là mốt quan hệ giữa "chủ và tớ". Người dân như thân phận ăn nhờ ở đậu, đâu cần màn đến thế sự. Rồi đến lúc chiến tranh, bảo nhân dân hy sinh vì chính phủ thì đừng tưởng họ sẽ tuân theo. Phần lớn chắc chắn sẽ thoái thác bỏ trốn. Vì họ không có lòng yêu nước nên không lo gì cho độc lập đất nước. Ông phê phán thói hư tật xấu có từ thuở xa xưa của dân chúng: ăn uống bổ bã, văng tục khi nói, nhu nhược trong thái độ, gặp cấp trên thì rung sợ, bảo đứng là đứng, ngồi là ngồi, xum xoe, xu nịnh như con chó con. Cứ kéo dài thì sẽ gây tiếng xấu cho dân Nhật khi giao thương. Tầng lớp thị dân thì cả đời sống khom lưng luồn cúi, luôn luôn bị tầng lớp Samurai chèn ép. Tầng lớp samurai cũng chẳng khá hơn, hống hách, tham quyền, mượn danh lãnh chúa coi trơi bằng vung. Ông kết luận dân Nhật thiếu tính độc lập. Ông kêu gọi toàn thể dân tộc phải biết giữ gìn tính độc lập cho mình.... Việc tổng kết cả một tư tưởng lớn như của Fukuzawa Yukichi vào một bài viết là gần như không thể. Nhưng qua bài viết này hy vọng các bạn thấy được tầm nhìn sâu rộng, đi trước thời đại của ông chi dân tộc mình. Nếu có thời gian mình sẽ viết tiếp về tư tưởng của ông.